Trong bối cảnh an toàn thực phẩm ngày càng trở thành mối quan tâm xã hội như hiện nay, việc trang bị kiến thức đúng đắn và chủ động phòng ngừa ngộ độc thực phẩm ở trẻ em là điều mà mọi bậc phụ huynh cần đặc biệt chú trọng. Ba mẹ hãy tham khảo ngay bài viết dưới đây của Maru Care để biết được nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo cũng như cách phòng tránh hiệu quả, nhằm bảo vệ sức khỏe và sự phát triển bền vững của con nhé!
1. Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm ở trẻ em
- Ngộ độc thực phẩm ở trẻ em thường bắt nguồn từ nhiều yếu tố liên quan đến chất lượng thực phẩm và cách chế biến, bảo quản không đúng cách. Do hệ tiêu hóa và miễn dịch của trẻ, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi, còn non yếu, nguy cơ bị tổn thương bởi các tác nhân gây bệnh là rất cao. Một số nguyên nhân phổ biến gồm:
- – Thực phẩm chứa vi sinh vật gây bệnh: Các loại vi khuẩn như: Salmonella, E. coli, Listeria, virus như Norovirus hoặc ký sinh trùng như Giardia thường xuất hiện trong thực phẩm chưa được nấu chín kỹ, bị nhiễm bẩn hoặc nhiễm chéo trong quá trình chế biến.
- – Bảo quản thực phẩm không đúng cách: Thực phẩm để ở nhiệt độ không phù hợp, bị hư hỏng, hết hạn sử dụng hoặc tiếp xúc với côn trùng, vi sinh vật dễ trở thành nguồn lây nhiễm nguy hiểm.
- – Sử dụng thực phẩm không phù hợp với độ tuổi: Một số loại thực phẩm như: mật ong (có thể chứa Clostridium botulinum), sữa chưa tiệt trùng hoặc hải sản tươi sống tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc cao đối với trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh.
- – Ô nhiễm hóa chất và phụ gia thực phẩm: Dư lượng thuốc trừ sâu, phẩm màu công nghiệp, chất bảo quản không rõ nguồn gốc có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến gan, thận và hệ thần kinh đang phát triển của trẻ.
- Nhận diện đúng nguyên nhân là bước đầu tiên quan trọng trong quá trình phòng tránh ngộ độc thực phẩm ở trẻ em. Do đó, ba mẹ cần đặc biệt lưu ý đến nguồn gốc thực phẩm, phương pháp chế biến và mức độ phù hợp với độ tuổi của trẻ trong từng bữa ăn hàng ngày.
2. Dấu hiệu trẻ bị ngộ độc thực phẩm
2.1. Rối loạn tiêu hóa
- Trẻ có thể bị đau bụng dữ dội, quặn từng cơn.
- Buồn nôn và nôn liên tục, đôi khi không kiểm soát được.
- Tiêu chảy xảy ra nhiều lần trong ngày, phân lỏng hoặc có thể kèm máu nếu tình trạng nặng.
2.2. Biểu hiện đường hô hấp
- Một số tác nhân ngộ độc có thể gây ho (khô hoặc có đờm), khó thở, thở nhanh.
- Trong trường hợp nặng, trẻ có thể bị tím tái môi, đầu chi do thiếu oxy.
2.3. Biểu hiện thần kinh
- Run tay chân, run cơ hoặc yếu cơ, mất phản xạ là dấu hiệu cảnh báo sớm.
- Nếu ngộ độc tiến triển, trẻ có thể bị co giật, rối loạn nhịp tim, thậm chí hôn mê.
2.4. Tăng tiết dịch bất thường
- Nước dãi chảy nhiều, tiết mồ hôi nhiều hơn bình thường.
- Tăng tiết đờm, chất nhầy trong đường hô hấp hoặc dịch tiêu hóa.
- Nếu không được can thiệp đúng lúc, ngộ độc thực phẩm ở trẻ em có thể dẫn đến mất nước nặng, rối loạn điện giải hoặc tổn thương đa cơ quan, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe.
> Xem thêm: Bệnh gặp thường gặp ở trẻ sơ sinh: Những điều ba mẹ cần biết để phòng tránh
3. Cách phòng tránh ngộ độc thực phẩm cho trẻ
3.1. Đảm bảo vệ sinh cá nhân và môi trường chế biến
- Ba mẹ và người chăm sóc bé cần rửa tay kỹ bằng xà phòng trước khi chế biến thức ăn, sau khi thay tã, đi vệ sinh hoặc tiếp xúc với thực phẩm sống.
- Bề mặt bếp, khăn lau, đồ dùng ăn uống nên được vệ sinh và tiệt trùng thường xuyên để ngăn ngừa nhiễm khuẩn.
3.2. Phân loại và xử lý thực phẩm đúng cách
- Thực phẩm sống (như thịt, cá, trứng) cần được bảo quản riêng biệt với thực phẩm đã nấu chín nhằm tránh tình trạng nhiễm chéo.
- Dao, thớt và dụng cụ chế biến cho thực phẩm sống và chín nên sử dụng riêng biệt.
3.3. Nấu chín kỹ, bảo quản hợp lý
- Thức ăn cho trẻ cần được nấu chín hoàn toàn, đặc biệt là các món chứa protein động vật như: thịt, cá, trứng.
- Đồ ăn thừa nên được bảo quản kín trong tủ lạnh và hâm nóng kỹ trước khi dùng lại. Tránh để thức ăn đã nấu ở nhiệt độ phòng quá 2 giờ.
3.4. Lựa chọn thực phẩm an toàn và phù hợp
- Ưu tiên thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, tươi sạch và không chứa hóa chất bảo quản độc hại.
- Không sử dụng thực phẩm hết hạn, có dấu hiệu ôi thiu hoặc chưa được rửa sạch kỹ.
- Trẻ dưới 12 tháng tuổi không nên ăn mật ong, sữa chưa tiệt trùng hoặc các thực phẩm dễ gây ngộ độc thực phẩm ở trẻ như hải sản sống, thịt nguội.
3.5. Cải thiện hệ miễn dịch cho trẻ
- Nuôi con bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu giúp cung cấp kháng thể tự nhiên, tăng cường khả năng chống lại tác nhân gây bệnh.
- Bổ sung thực phẩm giàu vitamin, khoáng chất và lợi khuẩn để hỗ trợ hệ tiêu hóa và miễn dịch.
3.6. Kiểm soát nguồn nước sử dụng
- Nước dùng để pha sữa, chế biến thức ăn hoặc rửa thực phẩm cho trẻ cần được đun sôi hoặc lọc qua hệ thống đảm bảo tiêu chuẩn an toàn.
- Tuyệt đối không sử dụng nước từ nguồn không kiểm định cho trẻ nhỏ.
3.7. Tăng cường nhận thức của người chăm sóc
- Người trực tiếp chăm sóc trẻ cần được trang bị kiến thức về vệ sinh thực phẩm, hiểu rõ cách đọc nhãn mác, hạn sử dụng và điều kiện bảo quản thực phẩm an toàn.
- Chủ động quan sát phản ứng của trẻ khi ăn món mới để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường như: tiêu chảy, buồn nôn, nổi mẩn…
4. Cách chữa ngộ độc thực phẩm tại nhà
Ngộ độc thực phẩm ở trẻ em là tình trạng thường gặp do hệ tiêu hóa và miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện. Việc xử trí kịp thời, đúng cách ngay từ khi xuất hiện các triệu chứng đầu tiên sẽ giúp giảm nhẹ diễn tiến bệnh, đồng thời hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng nguy hiểm.
4.1. Dừng ngay thực phẩm nghi ngờ
Ngưng ngay các món ăn hoặc đồ uống mà trẻ đã sử dụng trong vòng 24 giờ gần nhất và nghi ngờ là nguyên nhân gây ngộ độc. Không tiếp tục cho trẻ ăn bất kỳ thực phẩm nào chưa rõ nguồn gốc, bảo quản không đúng cách, hoặc có mùi, màu sắc bất thường.
4.2. Bù nước và điện giải đúng cách
- Cho trẻ uống dung dịch bù nước và điện giải (ORS) theo hướng dẫn, từng ngụm nhỏ nhưng liên tục.
- Trẻ đang bú mẹ nên tiếp tục cho bú đều để duy trì lượng dịch cần thiết
- Không sử dụng nước ngọt, nước trái cây đậm đặc, nước có gas, vì có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tiêu chảy
4.3. Không tự ý dùng thuốc
Tuyệt đối không sử dụng thuốc chống nôn, thuốc cầm tiêu chảy hoặc kháng sinh khi chưa có chỉ định từ bác sĩ, vì có thể che lấp triệu chứng và cản trở quá trình đào thải độc tố.
4.4. Theo dõi liên tục các chỉ số
- Ghi nhận số lần nôn, đi ngoài, lượng nước trẻ uống được
- Theo dõi thân nhiệt, mức độ tỉnh táo, phản ứng của trẻ
- Nếu tiêu chảy kéo dài hơn 24 giờ, nôn không kiểm soát, sốt cao không hạ, trẻ ngủ li bì hoặc co giật thì cần đưa đi khám ngay
4.5. Không tự gây nôn tại nhà
Việc cố tình gây nôn khi chưa có chỉ định y tế có thể gây hít sặc, tổn thương đường thở hoặc suy hô hấp. Chỉ thực hiện gây nôn khi có sự giám sát chuyên môn.
5. Khi nào cần gặp bác sĩ?
- Trong hầu hết các trường hợp, ngộ độc thực phẩm ở trẻ em có thể được xử trí tại nhà nếu các triệu chứng nhẹ và được theo dõi chặt chẽ.
- Tuy nhiên, có những dấu hiệu cảnh báo cho thấy trẻ cần được thăm khám và can thiệp y tế càng sớm càng tốt. Ba mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay khi xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu sau:
- – Nôn ói, tiêu chảy kéo dài, không kiểm soát hoặc diễn tiến nhanh, khiến trẻ mệt lả, bỏ bú hoặc ăn rất kém.
- – Dấu hiệu mất nước nặng: môi khô, mắt trũng sâu, da nhăn, tiểu ít hoặc không tiểu trong hơn 6 giờ, thóp lõm (ở trẻ sơ sinh).
- – Sốt cao liên tục ≥ 38,5°C kéo dài trên 48 giờ hoặc sốt kèm theo co giật, lừ đừ, ngủ nhiều bất thường.
- – Phân có bất thường: lẫn máu, có nhầy, mùi hôi tanh bất thường, hoặc chuyển sang màu trắng xám.
- – Biểu hiện thần kinh nghiêm trọng: Phản ứng kém với môi trường, ngủ li bì, khó đánh thức, giảm trương lực cơ.
- – Co giật, tụt huyết áp, thân nhiệt hạ thấp, xanh tái hoặc ngưng thở.
- Lưu ý: Với trẻ dưới 3 tháng tuổi, ngay cả khi chỉ có dấu hiệu nhẹ như: nôn nhẹ, bỏ bú, hoặc tiêu chảy ít vẫn cần đưa đi khám sớm, vì tình trạng bệnh ở nhóm tuổi này có thể diễn tiến nhanh và phức tạp hơn so với trẻ lớn.
6. Chăm sóc trẻ sau khi khỏi ngộ độc thực phẩm
Sau khi vượt qua đợt ngộ độc thực phẩm ở trẻ em, cơ thể vẫn cần thời gian để phục hồi hoàn toàn. Giai đoạn hậu bệnh là thời điểm quan trọng để củng cố hệ tiêu hóa, tăng cường sức đề kháng và phòng ngừa nguy cơ tái phát. Dưới đây là những nguyên tắc chăm sóc cho bé mà ba mẹ cần lưu ý:
6.1. Duy trì chế độ ăn phù hợp với hệ tiêu hóa đang phục hồi
- Niêm mạc ruột sau ngộ độc thường bị tổn thương tạm thời, gây khó hấp thu dinh dưỡng. Vì vậy, ba mẹ nên lựa chọn các món ăn dễ tiêu, mềm, ít chất béo và không gây kích ứng như: cháo loãng, cơm nát, súp rau củ.
- Thức ăn cần được nấu chín kỹ và chia thành nhiều bữa nhỏ trong ngày. Tránh sử dụng thực phẩm khó tiêu như: món chiên rán, nước ngọt, sữa tươi tiệt trùng (trừ sữa mẹ ở trẻ bú mẹ) cho đến khi trẻ ổn định hoàn toàn.
- Việc bổ sung men vi sinh (probiotic) hoặc sữa chua không đường cũng giúp tái lập hệ vi khuẩn có lợi trong đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn.
6.2. Vệ sinh cá nhân và môi trường sống
- Giữ gìn vệ sinh sau khi khỏi ngộ độc thực phẩm ở trẻ em là yếu tố then chốt để phòng ngừa lây nhiễm chéo hoặc tái nhiễm. Trẻ cần được hướng dẫn rửa tay đúng cách bằng xà phòng, đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
- Bên cạnh đó, các vật dụng như: khăn, chăn, quần áo, đồ chơi phải được giặt sạch, phơi khô dưới ánh nắng. Ba mẹ cũng nên cắt móng tay cho trẻ định kỳ, tránh để vi khuẩn tích tụ.
6.3. Đảm bảo đủ nước và điện giải
Sau đợt tiêu chảy hoặc nôn nhiều, trẻ có thể vẫn trong tình trạng thiếu nước nhẹ. Hãy cho trẻ uống nước lọc, nước cháo hoặc oresol pha đúng tỷ lệ nếu thấy dấu hiệu khô môi, tiểu ít, tuy nhiên liểu lượng cần theo chỉ định của bác sĩ. Tránh tuyệt đối các loại nước uống chứa caffein, đường hoặc có gas vì có thể gây kích ứng đường ruột.
6.4. Tuân thủ nguyên tắc an toàn thực phẩm
- Để phòng ngừa ngộ độc tái phát, chế độ ăn của trẻ cần được kiểm soát nghiêm ngặt về chất lượng và vệ sinh.
- Chỉ sử dụng thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, được nấu chín kỹ.
- Tránh cho trẻ ăn món sống, tái, hải sản tươi sống hoặc thực phẩm bảo quản lâu ở nhiệt độ thường.
- Dụng cụ chế biến cần được khử khuẩn, rửa sạch bằng nước nóng hoặc dung dịch an toàn.
- Thức ăn đã nấu nên được dùng trong vòng 2 giờ, nếu chưa dùng ngay cần bảo quản lạnh và hâm lại đúng nhiệt độ trước khi ăn.
6.5. Hỗ trợ nghỉ ngơi và theo dõi sức khỏe
- Giai đoạn phục hồi sau ngộ độc thực phẩm ở trẻ nhỏ đòi hỏi trẻ được nghỉ ngơi đầy đủ, ngủ đúng giờ và tránh vận động mạnh. Các hoạt động nhẹ như: đọc sách, chơi đồ chơi tĩnh hoặc đi dạo nhẹ nhàng sẽ phù hợp hơn là chơi ngoài trời.
- Trong quá trình chăm sóc tại nhà, ba mẹ cần quan sát kỹ biểu hiện của trẻ. Nếu trẻ xuất hiện các dấu hiệu như: mệt mỏi kéo dài, đau bụng tái phát, chán ăn hoặc không tăng cân sau bệnh thì ba mẹ nên đưa trẻ đến khám để được bác sĩ đánh giá chính xác.
> Xem thêm: Cẩm Nang & Chia Sẻ
Nếu có biểu hiện nghi ngờ ngộ độc thực phẩm ở trẻ em, ba mẹ cần nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế uy tín để trẻ được chẩn đoán và điều trị kịp thời, hạn chế biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài.
