Sốt phát ban ở trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và cách phòng ngừa

Sốt phát ban ở trẻ em là một bệnh truyền nhiễm thường gặp, đặc biệt phổ biến ở lứa tuổi dưới 3. Bệnh có thể lây lan nhanh qua đường hô hấp hoặc tiếp xúc trực tiếp, nhất là khi trẻ sinh hoạt trong môi trường tập thể. Thông thường, bệnh diễn tiến lành tính và có thể tự khỏi sau vài ngày, tuy nhiên trong một số trường hợp, nếu không được theo dõi và điều trị đúng cách, trẻ có thể gặp phải biến chứng nguy hiểm như: viêm tai giữa, viêm phổi hoặc viêm não. Ba mẹ hãy tham khảo ngay bài viết dưới đây của Maru Care để nhận biết được sớm các dấu hiệu, cách chăm sóc phù hợp cũng như phòng ngừa bệnh nhé!

1. Sốt phát ban ở trẻ em là gì?

• Đây là một bệnh lý nhiễm virus thường gặp, chủ yếu xuất hiện ở nhóm tuổi từ 6 tháng đến 3 tuổi. Trong giai đoạn này, hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện, sức đề kháng còn yếu nên rất dễ bị các loại virus tấn công.
• Tác nhân gây bệnh thường là virus đường hô hấp (như enterovirus, rubella hoặc herpes virus nhóm 6), có khả năng lây lan nhanh chóng từ người sang người. Trẻ có thể bị lây khi tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, dùng chung đồ cá nhân hoặc hít phải giọt bắn chứa virus khi người nhiễm bệnh ho, hắt hơi, sổ mũi.
• Do đặc điểm sinh hoạt tập thể, trẻ thường xuyên đến nhà trẻ, trường học hoặc khu vui chơi đông người sẽ có nguy cơ mắc sốt phát ban cao hơn so với trẻ được chăm sóc tại nhà.

> Xem thêm: Bệnh gặp thường gặp ở trẻ sơ sinh: Những điều ba mẹ cần biết để phòng tránh

2. Nguyên nhân khiến trẻ bị sốt phát ban

2.1. Virus sởi

• Virus sởi là một trong những tác nhân thường gặp nhất gây sốt phát ban ở trẻ em. Sau khi xâm nhập vào cơ thể, virus khiến trẻ sốt cao kéo dài, kèm theo các triệu chứng như: ho, sổ mũi, mắt đỏ, chảy nước mắt.
• Khi nhiệt độ cơ thể giảm, ban đỏ nổi gồ sẽ bắt đầu xuất hiện, thường khởi phát ở sau tai, rồi lan dần ra mặt, thân mình và toàn thân.
• Sau khi ban lặn, vùng da từng nổi ban có thể sậm màu hơn bình thường, tạo cảm giác như “vằn da hổ”.

2.2. Virus Rubella

• Virus Rubella cũng là nguyên nhân phổ biến gây sốt phát ban, đặc trưng bởi ban mịn màu hồng nhạt (thường gọi là ban đào).
• Ban thường bắt đầu từ mặt rồi lan dần xuống cổ, ngực, lưng và tay chân. Trẻ có thể kèm theo sốt nhẹ, nổi hạch sau tai hoặc ở cổ, đau mỏi người, đau khớp.
• Thông thường, bệnh do virus Rubella kéo dài khoảng 3 ngày và có xu hướng tự khỏi nếu được chăm sóc đúng cách.

2.3. Virus Herpes người loại 6 và 7 (HHV-6, HHV-7)

• Đa số trẻ nhỏ, đặc biệt trong giai đoạn đi nhà trẻ hoặc mẫu giáo, dễ mắc sốt phát ban ở trẻ em do virus Herpes người loại 6 hoặc 7.
• Hai chủng virus này lây qua tiếp xúc trực tiếp hoặc dùng chung đồ dùng cá nhân với người nhiễm bệnh.
• Bệnh thường khởi phát đột ngột với cơn sốt cao, sau đó xuất hiện phát ban toàn thân khi trẻ bắt đầu hạ sốt.

2.4. Côn trùng ký sinh (bọ chét, chấy, rận,…)

• Mặc dù hiếm gặp hơn, nhưng một số trường hợp sốt phát ban ở trẻ có thể liên quan đến các loài côn trùng ký sinh như bọ chét, rận hoặc chấy.
• Những loài này sống ký sinh trên vật nuôi (chó, mèo) hoặc trong môi trường thiếu vệ sinh, có thể truyền vi khuẩn qua vết cắn.
• Khi bị đốt, trẻ thường ngứa, gãi mạnh, khiến da bị trầy xước và tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập, gây nhiễm trùng và sốt phát ban.

3. Dấu hiệu nhận biết sốt phát ban ở trẻ nhỏ

• Thông thường, sốt phát ban ở trẻ em bắt đầu xuất hiện sau khi trẻ nhiễm virus từ 7 – 14 ngày. Ở giai đoạn khởi phát, các triệu chứng có thể khá mờ nhạt khiến cha mẹ dễ nhầm lẫn với cảm cúm thông thường. Tuy nhiên, việc nhận biết sớm là rất quan trọng để chăm sóc và xử trí kịp thời. Dưới đây là những biểu hiện thường gặp của sốt phát ban ở trẻ nhỏ:
  • – Sốt cao: Trẻ thường sốt cao từ 39–40°C, có thể kèm theo các triệu chứng ho, đau họng, nghẹt hoặc chảy nước mũi. Một số trẻ còn cảm thấy mệt mỏi, biếng ăn và quấy khóc trong giai đoạn này.
  • – Phát ban trên da: Sau một đến hai ngày sốt, các nốt ban màu hồng hoặc đỏ nhạt sẽ bắt đầu xuất hiện. Ban thường khởi phát ở ngực, bụng, cổ hoặc lưng, sau đó lan ra tay, chân và mặt.
  • – Đặc điểm của bệnh sốt phát ban ở trẻ em là không ngứa, không bong tróc, và tự biến mất sau vài ngày khi trẻ bắt đầu hạ sốt.
  • – Các biểu hiện kèm theo khác:
    • + Khó chịu, quấy khóc, bỏ bú hoặc ăn ít hơn.
    • + Mắt đỏ, sưng nhẹ.
    • + Rối loạn tiêu hóa nhẹ (tiêu chảy hoặc nôn trớ).
• Phần lớn các trường hợp sốt phát ban ở trẻ em là lành tính và có thể tự hồi phục trong vài ngày nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nếu ba mẹ nhận thấy trẻ sốt cao liên tục, lờ đờ, co giật, hoặc phát ban kèm tím tái, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay vì đây có thể là dấu hiệu của biến chứng nguy hiểm như: viêm tai giữa, viêm phổi, viêm não hoặc hội chứng Guillain–Barré.

> Xem thêm: Những điều kiêng kỵ khi chăm sóc trẻ sơ sinh mà ba mẹ nào cũng nên biết để con khỏe mạnh

4. Cách chăm sóc trẻ sốt phát ban tại nhà

Việc chăm sóc đúng cách đóng vai trò quan trọng trong quá trình hồi phục của trẻ bị sốt phát ban, giúp cơ thể bé nhanh khỏe, giảm khó chịu và hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng.

4.1. Hạ sốt an toàn cho trẻ

Khi trẻ bị sốt phát ban, việc kiểm soát thân nhiệt là ưu tiên hàng đầu. Ba mẹ có thể:

• Dùng thuốc hạ sốt Paracetamol theo đúng liều lượng yêu cầu của bác sĩ (10–15 mg/kg/lần), lặp lại sau mỗi 4–6 giờ nếu còn sốt.
• Lau mát bằng nước ấm ở các vùng nách, bẹn, cổ, trán để giúp hạ nhiệt tự nhiên.
• Cho trẻ mặc quần áo thoáng mát, không ủ kín, không đắp chăn dày khiến nhiệt độ cơ thể tăng cao.

4.2. Bổ sung nước và dinh dưỡng đầy đủ

Trong thời gian mắc bệnh sốt phát ban ở trẻ em, trẻ dễ mất nước và mệt mỏi nên cần được bù dịch và cung cấp dinh dưỡng hợp lý:

• Cho trẻ uống nhiều nước, có thể dùng oresol pha đúng tỉ lệ để bù điện giải.
• Khuyến khích ăn các món mềm, dễ tiêu hóa như cháo, súp, canh rau củ, đồng thời chia nhỏ bữa ăn trong ngày.
• Tăng cường trái cây chứa vitamin C như cam, quýt, chuối hoặc nước ép để hỗ trợ tăng sức đề kháng.
• Không ép trẻ ăn khi đang mệt, thay vào đó có thể cho uống sữa hoặc súp loãng.

4.3. Giữ vệ sinh da và môi trường sống

Làn da của trẻ trong giai đoạn phát ban rất nhạy cảm, vì vậy cha mẹ cần chú ý:

• Giữ da luôn sạch và khô thoáng, có thể tắm nhanh bằng nước ấm, sau đó lau khô nhẹ nhàng.
• Cắt ngắn móng tay và tránh để trẻ gãi làm trầy xước da.
• Giữ phòng ở thông thoáng, đủ ánh sáng, tránh gió lùa và khói bụi.

4.4. Những điều cần tránh khi trẻ bị sốt phát ban ở trẻ em

Để tránh làm bệnh nặng thêm hoặc gây kích ứng da, ba mẹ không nên:

• Tự ý cho trẻ dùng kháng sinh hoặc thuốc khác khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
• Bôi lá, đắp thuốc dân gian hoặc dùng tinh dầu lạ lên vùng da phát ban.
• Kiêng tắm, kiêng ăn quá mức — điều này dễ khiến trẻ suy nhược, chậm hồi phục.

4.5. Khi nào cần đưa trẻ đến bác sĩ?

Ba mẹ nên đưa trẻ đi khám ngay nếu thấy xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:

• Sốt cao trên 39,5°C và không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
• Sốt kéo dài trên 3 ngày.
• Xuất hiện ban tím, ban xuất huyết hoặc bầm da bất thường.
• Trẻ lừ đừ, khó tỉnh táo, co giật hoặc bỏ bú hoàn toàn.
• Có biểu hiện mất nước như khô môi, tiểu ít, mắt trũng hoặc khát nhiều.

5. Biến chứng có thể gặp khi trẻ bị sốt phát ban

• Co giật do sốt cao: Đây là biến chứng phổ biến nhất của bệnh sốt phát ban ở trẻ em, thường xảy ra ở trẻ từ 6 tháng đến 5 tuổi. Khi thân nhiệt tăng nhanh trên 39°C, trẻ có thể lên cơn co giật trong thời gian ngắn. Ba mẹ cần bình tĩnh xử trí, đặt trẻ nằm nghiêng sang một bên, nới rộng quần áo và đưa trẻ đến cơ sở y tế để được đánh giá và theo dõi kịp thời.
• Viêm tai giữa: Nhiễm virus kéo dài có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn bội nhiễm vùng tai giữa, gây đau tai, chảy dịch hoặc giảm thính lực tạm thời. Nếu trẻ thường xuyên kéo tai, quấy khóc khi nuốt hoặc nghe kém, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để được điều trị sớm, tránh biến chứng nặng hơn.
• Viêm phổi: Khi bệnh tiến triển nặng, virus tấn công đường hô hấp dưới, làm tổn thương niêm mạc phổi, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây viêm phổi. Trẻ có thể xuất hiện ho nhiều, thở nhanh, thở rít, hoặc tím môi.
• Viêm não hoặc viêm màng não: Mặc dù hiếm gặp, nhưng viêm não và viêm màng não là biến chứng cực kỳ nguy hiểm của sốt phát ban ở trẻ em. Dấu hiệu cảnh báo bao gồm: nôn ói liên tục, lơ mơ, co giật kéo dài, rối loạn ý thức. Trong trường hợp này, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức để được xử trí cấp cứu.
• Hội chứng Guillain–Barré (GBS): Đây là biến chứng rất hiếm, xảy ra do rối loạn miễn dịch sau khi nhiễm virus. Trẻ mắc hội chứng Guillain–Barré có thể bị yếu cơ, giảm phản xạ, thậm chí liệt mềm tạm thời. Bệnh cần được chẩn đoán và điều trị tại cơ sở y tế chuyên khoa thần kinh để tránh tổn thương lâu dài.

6. Sốt phát ban ở trẻ em bao lâu thì khỏi?

• Thông thường, sốt phát ban ở trẻ nhỏ là bệnh lành tính và có thể tự khỏi trong vòng 5–7 ngày nếu được chăm sóc đúng cách.
• Giai đoạn sốt thường kéo dài 3–4 ngày, thân nhiệt có thể tăng cao đến 39–40°C.
• Sau khi hạ sốt, các nốt phát ban sẽ xuất hiện trên da, tồn tại khoảng 2–3 ngày rồi tự mờ dần mà không để lại sẹo hay vết thâm.
• Thời gian hồi phục có thể thay đổi tùy theo thể trạng, sức đề kháng của từng bé và chủng virus gây bệnh.
• Trong quá trình chăm sóc, nếu trẻ sốt kéo dài quá 7 ngày, ban lan rộng bất thường hoặc có dấu hiệu mệt lả, nôn ói, li bì, ba mẹ cần đưa trẻ đi khám ngay để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh biến chứng.

> Xem thêm: Top 10+ bệnh truyền nhiễm ở trẻ em thường gặp: Đặc điểm mắc bệnh và cách phòng ngừa

7. Sốt phát ban ở trẻ nhỏ cần kiêng gì?

7.1. Kiêng khem trong sinh hoạt

• Hạn chế gió lùa nhưng không nên “trùm kín” trẻ: Khi bị bệnh sốt phát ban ở trẻ em, cơ thể trẻ còn yếu nên cần tránh gió lạnh, song không nên giữ kín hoàn toàn. Hãy để trẻ ở trong phòng thoáng mát, sạch sẽ, nhiệt độ ổn định, tránh ra ngoài trời hoặc nơi có gió mạnh.
• Tắm rửa đúng cách: Trẻ vẫn có thể tắm bằng nước ấm pha muối loãng để làm sạch da, giảm ngứa và hạ nhiệt. Sau khi tắm, cần lau khô người và thay quần áo ngay để tránh nhiễm lạnh.
• Giữ da sạch, tránh trầy xước: Cắt ngắn móng tay, không để trẻ gãi mạnh lên vùng da nổi ban vì có thể gây nhiễm trùng, mưng mủ. Đồng thời, hạn chế để da trẻ tiếp xúc với hóa chất, sữa tắm, lông thú hoặc môi trường ô nhiễm.
• Tránh nơi đông người: Giai đoạn phát ban là thời điểm virus dễ lây lan, vì vậy cha mẹ không nên cho trẻ đến nhà trẻ, khu vui chơi hay nơi tập trung đông người cho đến khi trẻ hoàn toàn hồi phục.

7.2. Kiêng trong ăn uống

• Tránh thực phẩm cay nóng và nhiều dầu mỡ: Những món này có thể khiến các nốt ban lan rộng và lâu lặn hơn, đồng thời làm hệ tiêu hóa của trẻ bị quá tải.
• Không cho uống nước lạnh hoặc nước có ga: Các loại đồ uống này làm tăng nhiệt độ cơ thể, gây kích ứng họng và khiến hệ miễn dịch suy yếu, khiến bệnh sốt phát ban ở trẻ em lâu khỏi.
• Nên ưu tiên thực phẩm dễ tiêu: Cho trẻ ăn cháo loãng, súp, rau củ mềm, trái cây giàu vitamin C giúp tăng sức đề kháng và hỗ trợ da phục hồi nhanh hơn.

7.3. Kiêng về trang phục

• Không mặc quần áo bó sát, bí hơi: Nhiều phụ huynh cho rằng phải giữ ấm tuyệt đối cho trẻ, nhưng thực tế điều đó khiến cơ thể trẻ khó thoát nhiệt, gây ngứa ngáy, khó chịu.
• Hãy chọn trang phục rộng rãi, cotton thoáng mát, giúp mồ hôi dễ thoát ra và da được “thở”, giảm kích ứng, hỗ trợ làm dịu các nốt ban.

8. Mẹo dân gian chữa sốt phát ban

Các mẹo dân gian chữa sốt phát ban ở trẻ em chỉ có tác dụng hỗ trợ giảm triệu chứng, không thay thế thuốc điều trị. Ba mẹ cần tham khảo ý kiến bác sĩ nhi khoa trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào, đặc biệt với trẻ có làn da nhạy cảm, da bị trầy xước hoặc có tiền sử dị ứng.

8.1. Tắm bằng lá bạc hà

• Lá bạc hà có tính mát và chứa tinh dầu giúp làm dịu da, hạ nhiệt và giảm viêm. Tắm cho trẻ bằng nước lá bạc hà loãng có thể giúp bé cảm thấy dễ chịu, giảm bớt ngứa ngáy và hỗ trợ hạ sốt tự nhiên.
• Cách thực hiện:
  • – Rửa sạch lá bạc hà, đun sôi với nước trong 5–7 phút.
  • – Pha loãng với nước ấm để tắm cho trẻ.
  • – Mỗi ngày có thể áp dụng 1 lần, lưu ý không chà xát mạnh lên vùng da nổi ban.

8.2. Sử dụng cam thảo

• Cam thảo là vị thuốc quen thuộc có tác dụng thanh nhiệt, giảm ho và làm dịu họng. Trong dân gian, cam thảo được dùng để hỗ trợ giảm sốt, nhất là khi trẻ mắc bệnh sốt phát ban ở trẻ em kèm ho hoặc đau họng nhẹ.
• Không nên tự ý cho trẻ uống nước cam thảo nếu chưa có chỉ định của bác sĩ, vì có thể ảnh hưởng đến huyết áp và điện giải ở trẻ nhỏ. Ba mẹ chỉ nên dùng nước cam thảo loãng để súc miệng hoặc xông hơi nhẹ (nếu được bác sĩ đồng ý).

8.3. Dùng lá ngải cứu

• Ngải cứu có đặc tính kháng khuẩn, giảm ngứa và chống viêm nhẹ, thường được dùng để làm dịu các vùng da nổi ban.
• Cách dùng:
  • – Rửa sạch lá ngải cứu, đun sôi với nước, pha ấm để tắm cho trẻ.
  • – Có thể kết hợp cùng lá kinh giới hoặc lá trà xanh để tăng hiệu quả làm mát và kháng khuẩn.

8.4. Tắm bằng lá kinh giới

• Lá kinh giới chứa nhiều hoạt chất chống oxy hóa và kháng khuẩn tự nhiên, giúp làm sạch da, giảm ngứa và ngăn nhiễm trùng ở các nốt ban của bệnh sốt phát ban ở trẻ em.
• Cách thực hiện:
  • – Dùng lá kinh giới tươi, rửa sạch, đun sôi với nước rồi pha loãng để tắm cho trẻ.
  • – Mỗi tuần nên tắm 2–3 lần, không nên lạm dụng để tránh kích ứng da.

8.5. Dùng nước lá trà xanh

• Trà xanh giàu polyphenol và vitamin B, giúp chống viêm, giảm sưng đỏ và làm dịu da. Tắm bằng nước trà xanh loãng còn giúp làm sạch mồ hôi, bụi bẩn – yếu tố dễ gây nhiễm trùng khi trẻ bị phát ban.
• Cách thực hiện:
  • – Dùng 1 nắm lá trà xanh tươi, rửa sạch, đun sôi với nước.
  • – Để nguội bớt, pha loãng và dùng để tắm cho trẻ 2–3 lần/tuần.

9. Cách phòng ngừa bệnh sốt phát ban ở trẻ nhỏ

Sốt phát ban ở trẻ em là bệnh truyền nhiễm cấp tính phổ biến, có khả năng lây lan nhanh qua đường hô hấp hoặc tiếp xúc trực tiếp. Mặc dù hiện chưa có vắc xin đặc hiệu phòng ngừa tất cả các loại virus gây bệnh nhưng ba mẹ vẫn có thể chủ động bảo vệ sức khỏe cho con bằng nhiều biện pháp đơn giản và hiệu quả dưới đây.

9.1. Tiêm vắc xin đầy đủ và đúng lịch

• Tiêm chủng là cách tốt nhất để tăng cường miễn dịch và phòng ngừa bệnh. Một số loại vắc xin giúp ngăn ngừa các bệnh dễ gây phát ban như: sởi, rubella, thủy đậu,…
• Khi được tiêm đủ liều, cơ thể trẻ sẽ hình thành kháng thể bảo vệ, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế biến chứng nếu nhiễm virus. Ba mẹ nên tuân thủ lịch tiêm chủng mở rộng của Bộ Y tế và đưa trẻ đi tiêm đúng hẹn để đạt hiệu quả phòng bệnh tối đa.

9.2. Hạn chế tiếp xúc với nguồn lây

• Trẻ nhỏ có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện nên rất dễ bị lây nhiễm virus.
• Tránh để trẻ tiếp xúc gần với người đang có dấu hiệu sốt, phát ban hoặc ho, sổ mũi.
• Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, cần cách ly tạm thời, sử dụng khẩu trang, đồ dùng cá nhân riêng biệt.
• Khi trẻ đang mắc bệnh,ba mẹ nên cho trẻ nghỉ học và thông báo cho giáo viên, giúp hạn chế lây lan bệnh sốt phát ban ở trẻ em trong cộng đồng.

9.3. Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống

• Giữ gìn vệ sinh thân thể và không gian sinh hoạt là yếu tố quan trọng trong phòng ngừa bệnh truyền nhiễm.
• Tập cho trẻ rửa tay bằng xà phòng diệt khuẩn trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Không dùng chung khăn, ly, muỗng, đồ chơi với người khác.
• Vệ sinh nhà cửa, giường ngủ, đồ chơi của trẻ thường xuyên.
• Giữ phòng thông thoáng, đủ ánh sáng, tránh ẩm mốc để hạn chế virus, vi khuẩn phát triển.

9.4. Tăng sức đề kháng qua chế độ dinh dưỡng

• Một chế độ ăn cân đối, giàu vitamin và khoáng chất giúp trẻ nâng cao sức đề kháng, giảm nguy cơ mắc sốt phát ban ở trẻ em và các bệnh nhiễm khuẩn khác.
• Tăng cường thực phẩm giàu vitamin A, C, D, E, kẽm và sắt từ rau củ, trái cây tươi, thịt nạc, cá, trứng, sữa.
• Cho trẻ uống đủ nước, hạn chế đồ ngọt, nước có gas.
• Khuyến khích trẻ vận động nhẹ, ngủ đủ giấc để duy trì thể trạng khỏe mạnh.
• Ngoài ra, nên tránh cho trẻ chơi ở khu vực nhiều bụi, ẩm thấp hoặc gần vật nuôi có thể mang ký sinh trùng như bọ chét, rận,…

> Xem thêm: Cẩm Nang & Chia Sẻ

Dù phần lớn các ca sốt phát ban ở trẻ em diễn tiến nhẹ và có thể tự khỏi, nhưng việc ba mẹ chủ động theo dõi, chăm sóc đúng cách và phòng ngừa sớm vẫn đóng vai trò vô cùng quan trọng. Cảm ơn ba mẹ đã theo dõi bài viết!